DEN HAAG · De Tweede Kamer houdt zich momenteel intensief bezig met twee thema’s die direct voelbaar zijn in de portemonnee van Nederlanders: de hoge prijzen in de supermarkt en het plan om de verkoop van tabak sneller te beperken tot speciaalzaken.
Beide onderwerpen raken aan koopkracht, gezondheid en gedrag van consumenten. Terwijl sommige partijen lagere prijzen voor basisproducten eisen, wil de Kamer tegelijkertijd dat Nederland sneller toewerkt naar een rookvrije generatie.

De prijsstijgingen van dagelijkse boodschappen staan al langere tijd hoog op de politieke agenda. PVV-Kamerlid Tony van Dijck wees er in een motie op dat de prijzen van veel producten in tien jaar tijd zijn verdubbeld. Volgens de Consumentenbond zijn boodschappen in Nederland gemiddeld 12 % duurder dan in België, 15 % duurder dan in Duitsland en 20 % duurder dan in Frankrijk. Van Dijck pleitte voor het afschaffen van de btw op boodschappen, te financieren door het schrappen van ontwikkelingshulp. Zijn voorstel werd echter verworpen; alleen PVV en FVD stemden voor.

Een andere motie, van DENK-Kamerlid Ergin, vraagt de regering om supermarkten en voedselproducenten op te roepen de prijzen van essentiële producten te verlagen en hen publiekelijk aan te spreken wanneer ze dat weigeren. Als voorbeeld wordt Frankrijk genoemd, waar de overheid al afspraken maakte met producenten om prijzen te drukken. Aangenomen met handopsteken!

Tijdens een hoorzitting in april nodigde de Kamer topbestuurders van Albert Heijn, Jumbo, Unilever en Nestlé uit om uitleg te geven. Volgens berichtgeving van NOS stelden zij dat de Nederlandse prijzen in Europees perspectief juist meevallen.
Cijfers van Eurostat tonen dat Nederland qua voeding en niet-alcoholische dranken onder het EU-gemiddelde ligt. Retailhoogleraar Laurens Sloot (Rijksuniversiteit Groningen) bevestigde dat Nederland “een paar procent goedkoper” is dan de buurlanden. Hoewel losse producten soms goedkoper zijn in België of Duitsland – zoals appelmoes van HAK – zijn andere A-merken in Nederland juist voordeliger.

Ook Unilever benadrukte in zijn schriftelijke bijdrage aan de vaste Kamercommissie voor Economische Zaken dat Nederland een echt ‘aanbiedingenland’ is, met acties als 1 + 1 gratis en 50 % korting, waardoor de effectieve kassaprijzen lager liggen dan de schapprijzen. Tegelijkertijd wees het bedrijf op de hogere Nederlandse belastingdruk – onder meer via verbruiks-, milieu- en CO₂-heffingen – die productie in Nederland duurder maakt dan in de meeste EU-landen.

Toch ervaren veel consumenten dat anders. Tienduizenden Nederlanders die regelmatig over de grens in Duitsland hun boodschappen doen merken dat prijzen daar in de praktijk aanzienlijk lager liggen. Het mag aan het type producten liggen of aan de actieperioden, maar wie het winkelmandje vergelijkt, ziet vaak duidelijke verschillen: zuivel, schoonmaakmiddelen en drogisterijartikelen zijn in Duitsland structureel goedkoper, terwijl verse producten en brood juist soms iets duurder kunnen zijn. Dat verklaart waarom grenswinkelen voor velen inmiddels een vast onderdeel van het wekelijkse boodschappenpatroon is geworden.

Sneller naar de speciaalzaak

Naast de prijzenkwestie is er politieke druk om het tabaksbeleid aan te scherpen. Volgens het huidige Nationaal Preventieakkoord mag tabak vanaf 2030 alleen nog worden verkocht in gemaks- en speciaalzaken, en vanaf 2032 uitsluitend in speciaalzaken.
De Tweede Kamer heeft begin 2025 echter gevraagd deze beperking vier jaar te vervroegen naar 2028. In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport onderzocht SEO Economisch Onderzoek wat dat zou betekenen.

Uit het in juli 2025 gepubliceerde rapport Sneller naar de speciaalzaak? blijkt dat een versnelde invoering slechts beperkte invloed heeft op illegale handel en grensverkeer. Slechts ongeveer 6 procentpunt van de rokers zou uitwijken naar buitenlandse of illegale kanalen, terwijl bijna de helft van de aankopen verschuift naar speciaalzaken. Het aantal rokers neemt bij versnelling eerder af: het verwachte effect op de rookprevalentie wordt vier jaar eerder bereikt dan in het oorspronkelijke tijdpad.

Volgens gedragswetenschappers en de GGD, NVWA en het Trimbos-instituut speelt de verhoging van de accijnzen een veel grotere rol in grensverkeer dan het verdwijnen van verkooppunten. Een bijkomend voordeel van versnelling is dat de tussenfase met gemakszaken wordt overgeslagen, wat de handhaving eenvoudiger maakt.

Politiek evenwicht tussen prijs en gezondheid

De lopende debatten in de Tweede Kamer tonen twee kanten van hetzelfde maatschappelijke vraagstuk: betaalbaarheid en gezondheid. Enerzijds proberen politici de kosten van het dagelijks leven te verlagen, anderzijds zetten ze in op een gezondere leefstijl en minder rookgedrag. Of het nu gaat om supermarkten die onder druk worden gezet om prijzen te verlagen of om het versnellen van tabaksmaatregelen – de Kamer zoekt nadrukkelijk naar een balans tussen consumentbelang en volksgezondheid.